Rum Patriği
Bartholomeos, geçtiğimiz Ağustos ayının sonlarında beraberinde bir
heyetle birlikte Doğu Karadeniz gezisi yaparak bölgedeki metruk kiliseler ile
zaman içinde kamu alanı olmuş eski kilise mülkleri ile ilgili araştırmalar
yaptı.
Evvelâ
Trabzon’a gelen Patrik Bartholomeos, burada bulunan Kızlar Manastırı ve Fatih
Küçük Camisi’ni gezdi. Bilindiği gibi son 5 sene her 15 Ağustos’ta Sümela
Manastırı’nda Bartholomoes’un icra ettiği ayinler yapılmaktadır. 15
Ağustos; Hırıstiyanlıkta “Meryem Ana Yortusu” olarak kutlanmaktır ve 15
Ağustos aynı zamanda Fatih sultan Mehmed’in 1461’de Trabzon’u fethederek “Rum
Pontus İmparatorluğu”nu tarih sahnesinden sildiği gündür.
Yerel
gazetelerde; 5 yıldır yapılan Sümela Manastırı’ndaki ayin dışında ilk defa gezi
amaçlı Trabzon’a gelen Fener Rum Patriği Bartholomeos hakkında
yazılar çıktı. Bu gezilerin aynı zamanda turistik getirisi de olduğu için yerel
işletmeciler açısından ise memnuniyet yaratmaktadır.
Rum Patriği Bartholomeos’un
ziyaret ettiği Kızlar Manastırı; Trabzon Boztepe’nin yamacında şehre hâkim bir
mevkidedir. 14. yüzyılda İmparator 3.Aleksios (D:5 Ekim 1338-Ö:20 Mart
1390) tarafından kurulmuştur. Vaftiz adı Yunannes olan
3.Aleksios;1349’dan vefat ettiği 1390’a kadar uzun bir süre imparatorluk
yapmıştır. Bu bağlamda Pontus İmparatorluğu tarihinin önemli bir figürüdür.
İmparator Basileus ile Trabzon’lu olarak anılan Kraliçe İrene’nin oğludur ve
dedesi 2.Aleksius’un adı ile tahta geçmiştir.
Fatih Küçük
Camii Fatih Sultan Mehmed’in 1461’de Trabzon’u fethinin ardından vakfedilerek
camiye çevrilen Trabzon’un ve fethinin sembol eserlerindendir. Fatih Küçük
Camii ilk olarak Flavius Claudius Julianus tarafından yaptırılmış olup
Trabzon’un Fethinden önce Altınbaşlı (Kızılbaşlı) Meryem Ana
Kilisesi olarak anılmakta idi.
Felsefi
çalışmalarından ötürü yaşamı süresince ve ardından gelen imparatorlar
tarafından arasında Filozof sıfatıyla anılmış olan Flavius Claudius Julianus (D:331-Ö:26
Haziran 363) 361 ile 361 yılları arasında imparator olup Gerek Roma
İmparatorluğu ve gerekse de Hıristiyanlık tarihi açısından ilginç bir figürdür.
Julianus Apostata (Dönme Julianus) olarak da anılmakta
olup Roma’nın son pagan imparatorudur. İmparatorluktaki çöküşü durdurmak
amacıyla geleneksel ibadeti geri getirmeye çalışmış ve Hıristiyanlığı
reddetmiştir. Bu nedenle Hıristiyanlar tarafından dönek olarak de
adlandırılmıştır.
Kemerkaya
Camisi, Rum Patriği Bartholomeos’un
ziyaret ettiği bir başka camidir. Kemerkaya Mahallesi’nde bulunan bu camiinin
yapım tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte mihrap üzerinde bulunan H. 1306
(Miladi:1888) tarihinin kiliseden dönüştürüldüğü tarih olduğu düşünülmektedir.
Bartholomeos’un bu camiye yaptığı ziyaret ise kiliseden dönüşmeyi doğrular
niteliktedir.
Bartholomeos
Kemerkaya Camisi’nin ardından evvelâ Çömlekçi Mahallesi’nde bulunan, kiliseden camiye dönüştürülmüş Hüsnü Göktüğ Paşa Camisi’ne ve
ardından Esentepe Mahallesi’ndeki, 14. Yüzyıl’da Aziz Philip adına yapılmış ve
yine kiliseden camiye dönüştürülmüş olan Kudrettin Camisi’ne gitti. Cami
çıkışında vatandaşlarla sohbet eden Bartholomoes’a bir vatandaş; “Biz
camilerimize çok iyi bakıyoruz, siz merak etmeyin." dedi.
Trabzon'un
fethine dair mevcut hatırat ve belgelerden, Fatih'in kenti fethi sırasında
Trabzon Rum Devleti ve Ortodokslar için önemli olan bu iki kiliseyi, kente Türk
mührünü vurmak üzere camiye dönüştürdüğü bilinmektedir. Bu iki kilisenin
dışında, bizzat Fatih Sultan Mehmet tarafından camiye çevrilen herhangi bir
kilise bulunmamaktadır.
Bartholomeos
daha sonra yakında restore edileceği belirtilen Küçük Ayvasıl Kilisesi'ne (Aziz
Anna) gitti. Şu anda metruk bir halde olan Küçük Ayvasıl Kilisesi;
Trabzon’un en eski kiliselerinden biridir ve 1923 yılına kadar kilise olarak
hizmet vermiştir. Tam yapım tarihi bilinmemekle birlikte girişinde bulunan bir
Bizans kabartmasında 884-885 tarihinde İmparator 1.Basileius tarafından onarımı
yapıldığı hakkında bilgi vardır. Trabzon’u ziyaret eden Rum/Yunan turistler
tarafından, 1923 yılına kadar faal kilise olması nedeniyle özel ilgi
noktasıdır.
Bartholomeos ve
beraberindekiler bu gezi kapsamında karayolu ile Gümüşhane üzerinden
Giresun’a geçerek ilk olarak 18. Asırda inşa edilmiş olan Aya Nikola
Kilisesi’ni ziyaret ettiler. Bu ziyaret hakkında Yunan medyasında çıkan çok
sayıda haberde Trabzon; “Pontos“ olarak nitelendirildi. Bu kilise; 1924
yılına kadar faaliyette olup nüfus mübadele sonrasında işlevini kapanmış, 1948
ile 1967 arasında hapishane olarak kullanılmıştır. Kültür Bakanlığı tarafından
1982 yılında restore edilerek günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.
Bartholomeos
beraberindeki din adamları müzede özellikle Hıristiyan dini objelerini ve
müzede bulanan çanları incelemişlerdir. Bartholomeos ve beraberindekilerin
Giresun gezisinin ikinci ayağında, Giresun Kale Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi
yer aldı.
Şebinkarahisar
Kayadibi Köyü’ndeki restorasyonu bu yıl tamamlanan Meryemana Manastırı’nı da
ziyaret eden Bartholomeos burada kısa bir ayin yaptı. Bartholomeos çıkışta
kendisine ilgi gösteren vatandaşlara buranın tanıtımını yapacağını söyledi.
Meryemana Manastırı’nın bir özelliği; Türkiye’de kaya içine inşa edilmiş 2.
büyük manastır olmasıdır.
Patrik ve
beraberindekiler, Giresun’dan Ordu’ya geçtiler ve 1853 yılında yörede yerleşik
Rumlar tarafından yaptırılan ve halen Kültür Merkezi olarak kullanılan Taşbaşı
Kilisesi’ni gezdiler. Bartholomeos girişte bulunan ve 100 yıl önce çekilen
fotoğraflarını inceledikten sonra kilisenin mimari ve sanat yapısının değişip
değişmediğini inceledi.
Patrik
Bartholomeos’un Ordu gezisi Düz Mahalle’de 1860 yılında yaptırılan ve bugün
tiyatro olarak kullanılan bir başka Rum kilisesini de ziyaret etti. Ordu ziyaretinin ardından heyet yine Giresun'a döndü
ve Bulancak İlçesi’nde yapımı sürdürülen Sarayburnu Camisi ile Aya Yorgi
Kilisesi kalıntılarını gezdi. Sarayburnu Camisi ve Külliyatı Yapma ve Yaşatma
Derneği üyelerinden camiyle ilgili bilgi aldı. Bartholomeos, Sarayburnu Camisi
ile ilgili olan ilgisini, yeni inşa edilen bu camiyi görmek olarak ifade etti.
Sarayburnu Camisi’nin ardından Şahinyuva Köyü’ndeki Aya Yorgi Kilisesi
kalıntılarını da gezdi ve muhtardan köy halkıyla ilgili bilgiler alarak
köylülerle hatıra fotoğrafları çektirdi.
Bartholomeos
ve beraberindekiler, Sürmene İlçesi'nde camiye dönüştürülen Dirlik Köyü’nde
bulunan ve camiye dönüştürülen tarihi Cida Kilisesi’ni de bu gezi kapsamında
gezdiler. 120 yıllık bir yapı olan Cida Kilisesi; köylüler tarafından
onarılarak ibadete açılmış, daha sonra Trabzon Müftülüğü tarafından da ikinci
bir onarım geçirmiştir. Bu camii/kilisenin tabelasına köylüler tarafından hem
camii hem de kilise yazılmış olması sebebiyle ilginç bir durumu söz konusudur.
2006 yılında cinayete kurban giden Santa Maria Kilisesi’nin rahibi Andrea
Santoro’nun cemaatine, bu tarihi yapıyı mutlaka ziyaret etmelerini tavsiye
ettiği de bilinmektedir.
Bartholomeos’a
bu Doğu Karadeniz gezisinde; Neapolis Metropoliti Barnabas, Drama Metropoliti
Sygkellos Ambrose ve Petros Manastırı'ndan Archimandrit Dionysios refakat
ettiler.
