19 Ocak 2010 Salı

EKÜMENİZM ve FENER RUM PATRİKHANESİ

2023 Dergisi'nin Ocak 2010 sayısı; "Patrikhane ve Ekümenizm" konusunu ele alıyor. Bojidar Çipof'un makalesi "Ekümenizm ve Fener Rum Patrikhanesi" de dergide yer almaktadır. Derginin linkinde  (2023 DERGİSİ) bir kısmı olan makalenin burada tamamı verilmiştir



Doğu (Ortodoks) ve Batı (Katolik) Kiliseleri’nin dinsel ve idari yapısını, konunun daha iyi anlaşılabilmesi açısından şu hususları vurgulamak gerekir: Ortodoks dünyasında, Katolik Kilisesi’nde olduğu gibi Papa’nın ruhani reisliği gibi tek bir ruhani lidere tabi olma durumu yoktur. Katoliklikte, tek merkez, tek lider vardır ve Vatikan tüm Katoliklerin dini merkezidir. Bu gün bir Alman, dün bir Polonyalı, ileride bir başka ırktan papa seçilmesi mühim değildir. Mühim olan Papa’nın Katolik bir din adamı olmasıdır.

Batı Kilisesi olarak tanımlanan Katolik Kilisesi ile daha yakın bir tarihsel geçmişi olan Protestan kiliseler, “ümmetçi” bir davranış sergilerler. Dinî öğretilerinde ve faaliyetlerinde ulusalcılık ve milliyetçilik ön planda değildir. Amaç olabildiğince insanı kendi kiliseleri çatısı altında sâdece inanç yönünden toplamaktır ve bu da misyonerliğin temel felsefesini oluşturur. Etnik durum hiç önemli değildir. Aynı bağlamda da liderin etnik durumu da önem arz etmez.

Doğu Kilisesi’ndeki ise durum çok farklıdır. Çünkü burada ümmetçilik yoktur. Ulusalcılık ve milliyetçilik ön plandadır. Misyonerlik ve “Hıristiyanlaştırma” faaliyetleri de neredeyse yoktur. Bulgar, Rus gibi etnik tanımlamalarla adlandırılan patrikhanelerin başındaki dini lider de doğal olarak aynı ırktandır.  Bu kiliseler millidir.

Ortodoks kiliseleri bir yandan otonomilerini, dini özgürlüklerini sağlamaya çalışırken öte yandan, Fener Rum Patrikhanesi’nin “Ekümeniklik” iddiası ve  “Tüm Ortodokslar Helen’dir”  felsefesi ile kurmaya çalıştığı dinsel olmaktan çok hiyerarşik baskı ile uğraşırlar. Bu da reddedilmesine karşın din adına milliyetçilik yani filetizmdir. Fener Rum Patrikhanesi de ne kadar Ekümenik yâni evrensel olarak kendini tanımlama gayreti içinde olsa, zaten kuruluşundan itibaren ve hala da devam ettiği gibi başındaki dinî lider yâni patrik her zaman Rum/Yunan olmuştur.

Bu yazımızda, Fener Rum Patrikhanesi’nin Ekümeniklik iddiasının dinsel ve hukuksal boyutunu çok fazla teolojik kavramlara girmeden irdeleyeceğiz.

Ekümenik olmanın en büyük şartı bir Havari tarafından kurulmuş olmasıdır. Dünya’da bu vasfa sahip olan, üç Ekümenik Patrikhanenin (Roma, İskenderiye, Antakya) yetki ve sınırları M.S. 325 yılında İznik’te toplanan ilk Ekümenik Konsili’nde tespit ve tayin edilmiştir. Bu konsilin IV-V-VI ve VII. maddeleri Metropolit ve Metropolitlik merkezlerinin imtiyazlarına ilişkindir. Havariler tarafından kurulan ve bu yüzden Hıristiyanlık dünyasında “apostolik kabul edilen bu kiliselerden farklı olarak Konstantinopolis (İstanbul) Kilisesi apostolik bir kilise değildir. Nitekim Ortaçağ boyunca Roma Kilisesi, Batı dünyası üzerinde mutlak bir güce sahipken ve krallara taç giydirirken Doğu Roma, yâni Bizans imparatorluğunda durum farklıydı. Öncelikle İstanbul Patrikliği’nin gücü dinsel değil Bizans’ın siyasal gücünden geliyordu. Bizans ne kadar güçlü ise Patrikhane de o kadar güçlü idi. Bizans imparatorları “Sezaropapist bir yaklaşımla kilise üzerinde mutlâk bir denetim kurarak kiliseyi siyasi amaçları doğrultusunda kullanmaktaydılar ve patrikler üzerinde çok fazla denetime sahiplerdi.  Birçok tarih ve din kitabında; imparatorla ters düştüğü için İstanbul Adaları’ndaki zindanlarda işkence yapılan, gözleri kör edilen, unvanı zorla elinden alınan patrikler hakkında bilgi bulunur.

Bizans tarihsel sürecinde, patrikler hep emir kuludur. Buna çok bariz bir örnekleme yapılırsa, gelmiş geçmiş patriklerin listesinde çok kısa aralıklarla, bir yıldan da az patriklik yapmış çok ad vardır. Yine aynı bağlamda, birden fazla makama gelen patrikler de bu listededir. Bu imparatorun canı istediğinde azil edilen patrikler, Osmanlı döneminde nispeten daha rahat olmuşlar ama burada da sadrazamlarla rüşvet pazarlıkları yapılmıştır ve bunun da örnekleri bulunmaktadır.

Fener Rum Patrikhanesi belki de en rahat dönemini Türkiye Cumhuriyeti tarihi esnasında yaşamış ve yaşamaktadır. Bu sürede patrik olanların neredeyse çoğu ömür boyu patriktir. Rum Patrikhanesi için “Devlet içinde Devlet(İmperium in imperia) olma durumu belki Osmanlı dönemi için söylenebilir. Patrikhanenin fesatlık tarihi de bu gibi hadiselerle doludur. Ancak bunlar bu makalenin ana konusu olmadığından burada sadece bir tespit olarak yer vermekteyiz. Yine Patrikhane için söylenen “Eşitler Arasında Birinci” (Primus inter Pares) sıfatlandırması, tamamen Bizans’ın siyasi olarak patrikliği kullanma durumundan ortaya çıkan bir tanımlamadır.

Ne ilginçtir ki bu iki tanımlama, son yıllarda patrikhane ile ilgili olarak çıkan (başta) yanlı araştırma, kitap v.s. de çokça yazılmakta, söylenmektedir. Burada Patriğin birincil konumu tescil edilmeye çalışılmaktadır. Ancak bu iki eski söylemin yanı sıra Bizans döneminde kullanılan ve bir anlamda hadiseye bir açıklık getiren şu söylem göz ardı edilmektedir: “Patriksiz İmparatorluk olmaz” (İmperium sine Patriarcha non staret)

Evet, bu tarihsel söylem, zaten içinde gerçeği de barındırmaktadır. Patrikhane; imparatorluk için bir araçtır ve de kullanılan bir araçtır.

Tam bu noktada, M.S. 325 yılına dönmek ve İznik Konsili’ni irdelemek gerekir. O yıllarda Hıristiyanlığın serbest bırakılması tamamen siyasi bir olgudur. İmparator 1. Konstantin (Gaius Flavius Valerius Aurelius Constantinus ) Hıristiyanlığı serbest bırakmış, bunda annesi Elena’nın da çok fazla payı olmuştur. Daha sonra kabul edildiği gibi de ikisi birden aziz olarak ilan edilmişlerdir. Kısa bir açıklamayla; Hıristiyanlık tarihinde çoğul ilan edilen çok az sayıda azizlerden olmuşlardır. Bu ikisi Aziz (St.) Konstantin ve Elena olarak anılmaktadırlar.

Konstantin’in Hıristiyanlığı serbest bırakmasındaki en büyük etken; kitlelerin inanç ile baskı altına alınması ve yönetilmesindeki kolaylıktır. Ancak bu kolaylık bir şekilde kaybolmaya başlamıştı. Henüz din ile ilgili çok kavramın tam olarak oturmadığı yıllarda, İskenderiye’den yükselen bir akım imparatoru ve tabiî din adamlarını rahatsız etmeye başladı. Bu akım din bilgini Arius’undu; Hazreti İsa’nın varlığı ile ilgili savunduğu ve çok fazla taraftar bulan bir akım kurmuştu. Hatta bunu ideoloji olarak da tanımlamak da mümkündür. Kısaca Ariusçuluk denilen bu kavram kitleleri dalga dalga sarmaya başladı.

İmparator, kitlelerin zihinsel yönetimini elden kaçıracağını anladı ve bir genel konsil toplanmasını istedi. Bu; 1. İznik genel Konsili’ydi. Hıristiyanlar arasında asırlardır tartışılan ve hala karşıtları olan “Baba Oğul ve Kutsal Ruh” bu konsilde kabul edilmiştir. Bir Hıristiyan, günümüzde bu kavrama karşıysa; sapkındır, heretikdir, din dışıdır.  Ancak bu kavramın doğruluğu kadar bir de kabul ediliş biçimi hâlâ tartışma konusudur ki bundan yola çıkarak yazının sonlarına doğru Rum Patrikhanesi’nin ekümenikliği irdelenecektir. Çünkü bu konsili yöneten imparator o esnada Hıristiyan değildir ve ateş kültüne tapmaktadır.  Zaten, hasta yatağında son nefesini verirken, Hıristiyan olduğu yazılıdır. Burada “yazılı“ ifadesi özellikle kullanılmıştır. Her halükarda zaten Konsil’de Hıristiyan değildir. Ola ki patrikhaneye, Konsil’de imparator tarafından ekümenik sanı verilmiş olsa dahi bu dini açıdan geçersizdir.

Balkanlarda Hıristiyanlığın yayılması ile 9. ve 10. asırda Bulgar, Sırp ve Rus Kiliseleri Hıristiyanlık dünyasına girmiştir.  Slav dünyasındaki yeni kiliseler;  siyasî güce bağlı olarak kendi krallıklarının güçlenmesi ve Bizans’ın zayıflatılması gibi etkenlerle Patriklik rütbesine yükseltilmişlerdir. Dolayısı ile Ortodoks dünyasında Katoliklerde olduğu gibi tek bir ruhanî lider ve tek bir ruhanî birliktelik yoktur. İstanbul Patrikhanesi Bizans’ın hâkim olduğu bölgelerde egemen ve ekümendir. Yâni Bizans’ın sınırlarının genişlemesi ile nüfuz bölgesi genişlemiş, Bizans’ın sınırlarının daralması ile patrikhanenin sınırları da daralmıştır.

İstanbul’un Fethi ve Osmanlı yayılması ile birlikte Patrikhane bir anlamda gücünü yeniden toplamış ve ruhanî nüfuz bölgesini tekrar genişletmiştir. Bugün Türk tarihçileri Osmanlı hoşgörüsünü vurgulamak adına genelleme yanılgısına düşerek ancak 18. yüzyıl sonları ve 19. yüzyıl başlarında ortaya çıkan bir Millet Sistemi ve Millet Başılığı statüsünü Fatih dönemine bağlarlar.

Fatih Sultan Mehmet, İstanbul Patrikliğine Bizans dönemindeki haklarını ve itibarını iade etmiştir, ancak tarihî deliller patrik efendiye millet başı statüsü verildiğini ispat etmeye yeterli değildir. Nitekim bugüne kadar Osmanlı arşivlerinde bu tür bir belge bulunamamıştır. Patrikhanenin kendisi de bu yönde bir ferman ibraz edememektedir, ayrıca patriklere verilen fermanlarda da Osmanlı tebaası bütün Ortodoksları temsil ettiğini ima eden millet başı lafzı yoktur. 1870 tarihli Bulgar Eksarhlığı Fermanı ile zaten dinî yetki alanı yarıya indirilmiştir.

Bu yazıda patrikliğin “Ekümeniklik” iddiasının gelişi çok saha uzun yazılabilir. Ancak dinsel açıdan neden ekümenik olmadığını çok basit bir yöntem ve düz mantıkla açıklamak mümkündür. Rum Patrikhanesi’nin en büyük iddiası kilisenin Havari (Aziz) Andreas tarafından kurulduğudur. Fakat tarihsel verilerde Aziz Andreas’ın bu topraklara geldiği hakkında bilgi bulunmamaktadır. Bu kilisenin ilk yüzyılda Andreas tarafından kurulmuş olması gerçek olsaydı, o zaman bir havari tarafından kurulan ve ekümenikliği kabul edilen üç kilise arasında yer alması gerekirdi. Oysaki gerçek o zaman diliminde küçük bir kasaba olan Bizantium’un sâdece bir papazlık olduğu ve Heraklia (Marmara Ereğlisi) Metropolitliği’ne bağlı olduğu hakkında çok fazla kaynak vardır.

Yine aynı düz mantıkla, madem Havari Andreas bu kiliseyi kurdu. O zaman neden 325 İznik Konsili’nde patrikhane olarak yer almadığı da sorulabilir. Bu tespit aslında kendi kullandıkları sıfatla da doğrulanmaktadır. Konstantinopolis Başpiskoposu ve Yeni Roma ile Ekümenik Patriği. Evvelâ Konstantinopolis Başpiskoposu, sonra da Yeni Roma ile Ekümenik Patriği sanları bu patrikhaneye Bizans imparatorları tarafından ve bir zaman diliminde tamamen siyasî amaçlarla verilmiştir.

Çok kısa bir tanımlamayla Fener Rum Patrikhanesi, Hıristiyanlık tarihinde bir havari tarafından kurulmuş elçisel bir kilise değildir. Bu tamamen siyasi bir unvandır.
  
“ÇARMIHA GERİLMEK”

Rum Patriği Barholomeos ile ilgili geçtiğimiz haftalarda çıkan çok sayıda haberler vardı. Amerikan CBS Televizyonu’na verdiği beyanat tartışılıyordu. Ne demişti Patrik bu beyanatında: “Türkiye’de kendini çarmıha gerilmiş hissediyorum” ve devam ediyordu: “Türkiye’de ikinci sınıf vatandaş muamelesi görüyoruz

Bu dinsel açıdan mümkün olmayan ekümenikliği bize dayatmaya çalışanların da desteği ile ortaya atılan bir söylemdir.

Yunanistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Grigoris Delavekuras, Fener Rum Patriği Bartholomeos'un Amerikan CBS Televizyonu’na yaptığı açıklamayı "Herkes dikkate almalı" diyerek destekledi. Bu zaten beklenen ve de bilinen bir tepkidir.

Yunanistan bu günkü bildiğimiz coğrafyasında tesadüfen kurulmuş bir ülkedir. Yunanistan; bir AB üyesi olmasına karşın kökten dinci bir ülkedir. Megali İdea’ya göre merkezi İstanbul olan “Büyük Yunanistan”ı kurmak iken bu amaç gerçekleşememiş ve 1814 Filiki Eterya ile başlayıp 1821’de –Yunanlılara göre- hüsranla biten maceradan sonra gelişen bir takım olaylar sonucunda kurulmuş bir ülkedir.

Yunanistan Anayasası’nda belki de başka bir ülkede örneği bulunmayan maddeler bulunur. Bunlardan 3. madde özetle şöyledir: “Yunanistan’ın resmi dini Ortodoksluktur, dinin başı Konstantinopolis’tedir (İstanbul)

1789 Fransız İhtilalı’nı müteakiben, Avrupa’da Yunan hayranlığı ve “Yunancılık” akımı başlamıştır. Bunun tohumlarını atan Giritli bir Yunanlı olan ozan, şair Rigas Ferreos’tur. Bu militan şair; Avrupa’da zemini hazır olan Yunan hayranlığını çok güzel kullanarak kendine önemli yandaşlar bulmuştur. Bu yandaşların en önemlisi ise şüphesiz Ferreos’tan fevkâlade etkilenen ve Yunanlılara methiyeler içeren, lirik şiirler yazmış olan Lord Bayron’dur.  Rigas’ın attığı bu tohumlar meyvelerini kısa sürede vererek ortaya Yunan yandaşı olup Avrupalı soylulardan destek gören çeşitli örgütler yaratmıştır. Bu örgütlerin en önemlisi şüphesiz 1814 yılında Rus Çarı’nın, Odesa kentindeki yazlık sarayında toplanarak kurulan ve “Paramasonik” bir kuruluş olan Filiki Eterya’dır. Yunan milli ülküsü olan “Megali İdea”ya göre Filiki Eterya; en kısa zamanda askeri örgütlenmesini de tamamlayarak merkezi İstanbul olan bir ihtilal yapmak ve “Büyük Yunanistan”ı oluşturmak amacı ile kurulmuştu

Uzun zaman bir lider arayışında olan Filiki Eterya; örgütlenmesini sıkıntılı bir şekilde tamamlayabildiğinde artık 1821 yılına gelinmişti. Bu esnada, Rum Patrikhanesi; örgütün silah deposu halini almıştı. Padişah; bu durumu öğrendiğinde derhal Patrikhaneye bir baskın düzenledi ve aramalar esnasında önemli miktarda silahın yanı sıra; eyleme geçildiğinde kullanılmaya hazır çok sayıda sahte yeniçeri giysisi ele geçirildi. Patrik 5.Grigorios şu anda  “Kin Kapısı” denen kapı üzerinde asıldı. İşte “Kin Kapısı” Rumlar ve Yunanlılarca sembolleştirildi ve o meşhur fetva verildi: “Bir Osmanlı Padişahı ya da bir Osmanlı veliahdı ya da bir Osmanlı şeyhülislamı burada (kapıda) asılmadıkça burası açılmasın…” . Aradan geçen 187 yıla rağmen bu kapının açılamamasındaki tek etken bu fetvadır. Yunanlı kaynaklardan öğrendiğimize göre; bu kapı ile ilgili özel bir ritüelin bulunduğu ve her patrik olanın, patrik olduğu gece bu kapının arkasında bu özel ritüele göre bir ayin yaparak bu yemini tekrarladığı ortaya konmaktadır.
                                                                                     
Günümüzde, Rum Patrikhanesi’ne devlet başkanları düzeyinde yapılan tüm ziyaretlerde; ziyaretçi yan kapıdan içeri alınır. Bu kapının açılması yönünde; geçmişte ve günümüzde Türkiye tarafından yapılan talepler ise daima nazikçe reddedilmektedir. O halde bizler de zaman zaman Rum Patrikhanesi tarafından gösterilen  “sahte” iyi niyetli söylemlerine karşı şu soruyu onlara doğrultabiliriz: “mademki iyi niyetlisiniz, o halde adı “Kin” olan bu sembolü artık açınız.”

Yunanistan’ın başşehri Kontantinopolis’tir” diyen bir milletten bahsediyoruz. İlköğretim yıllarından itibaren çocuklarına Megali İdea’yı aşılayan ve topraklarımızda gözü olan bir milletten bahsediyoruz.  Megali İdea emellerinden olan Fener Rum Patrikhanesi’nin Ekümenikliği ve Heybeliada Ruhban Okulu’nun açılması hususlarında da son derece dikkatli olunmalıdır.

1993 yılından 2007 yılına kadar, Bulgar Ortodoks Kiliseleri Vakfı’nda yöneticilik yaptım. Bu süreçte Rum Patrikhanesi ve mensupları hakkında 1996 ve 2002 yıllarında iki dâvâ açtım. 1997 ve 2007 yıllarında bu dâvâların sonuçları Yargıtay’ca onaylandı ve içtihat hâlini aldı. 2007 yılındaki karar; bir anlamda  “Ekümeniklik” iddialarının çürütülmesi için en önemli dayanak oldu.

13 Haziran 2007 tarihli bu kararın; 26 Haziran’da Anadolu Ajansına düşmesi ile birlikte uzun bir haber maratonu ve uluslararası baskılar başladı. Bu karar hakkında Yunanistan’da ve Dünya Basını’nda birçok haber yer aldı. Kararın açıklanmasından bir gün sonra da Yunanistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Yorgo Kumuçakos’un tepkisi geldi. Yorgo Kumuçakos’un bu tepkisinin ardından; Avrupa Birliği Komisyonu’nun genişlemeden sorumlu üyesi Oli Rehn basın açıklamasıyla kararı kınadı, ardından Yunanistan Dışişleri Bakanı Dora Bakoyanni ve daha birçok yabancı siyasetçi de bu karara tepki verdiler.  19-20 Eylül tarihlerinde Ankara’yı ziyaret eden ABD Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşlerden Sorumlu Müsteşarı Nicolas Burns, Rum Patrikhanesi’ne geldi ve kendisine Patrikhane hukuk danışmanları tarafından hazırlanan; bu karar hakkındaki yorumları ve ABD Başkanı’ndan istekleri içeren bir dosya verildi. Tabi dosya Bush’un masasına gitti.

Şimdi bu konularda tecrübeli biri olarak şu hususlara dikkat çekmek istiyorum: Patrik’in açıklamaları gelecek bir dalganın habercisidir ve ardından gelecek olan adımlar vardır. Bu adımların en başta gelecek olanı Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı dış baskılar artmasıdır.

Bu adamlar hiçbir sözü bilinçsiz söylemezler. Uzunca bir süredir kendilerinin ve “hukuk” danışmanlarının ağızlarına pelesenk olan bir söyleme dikkat etmeliyiz.

“Biz yaklaşık 2000 yıldır bu topraklardayız” Bunun ardından “Ekümenizm” için önemli bir argüman yaratma isteği vardır. Çünkü Rum Patrikhanesi dinî anlamda Ekümenik değildir. Bu tamamen teolojik bir konudur. Çok basit olarak bunun ispatı yapılabilir. Bu teolojik mesnetten yola çıkıldığında 1. İznik Konsili’nden (M.S. 325) itibaren kesintisiz olarak bu topraklarda faaliyette bulunduklarının altı da çizilmek istenmektedir.

Oysa kesintisizlik durumu 1024 yılında bozulmuştur. 1024 yılında Haçlı Orduları İstanbul’u ele geçirdi ve Bizans 57 yıl boyunca İznik’e sığındı. Ta ki Haçlılar kendi istekleriyle ve taş üstünde taş bırakmadan çekildiklerinde geri geldiler. Tabi Patrikhane de o zaman geri geldi.

Bu kesintisizlik söylemi üzerine yoğunlaşmak gereklidir. Ben her zaman siyasi erk kimin elinde olursa olsun, Heybeliada Ruhban Okulu’nun açılamayacağını ve esas tehlike olan Ekümenikliğin, bir anlamda Ortodoks halifeliğinin bu topraklar üzerinde kurulamayacağını savunanlardanım. Beş yıl evvel de “okul açılabilir ama!” dendi. Şimdi de aynısı söyleniyor. O “ama”nın içinde yasalar ve yönetmeliklere de uyma şartları var. Zaten o yasalara ve yönetmeliklere uymak isteselerdi YÖK Yasası çıktığında, bu yasaya uymamak için okulu kendileri kapatmaz ya da süresiz tatile almazlardı. Bu konu da maalesef “Türkiye okulu kapattı“ şeklinde söylenmektedir.

Yalnız şu fevkalade önemli noktaya dikkat çekmek gereklidir. Türkiye Cumhuriyeti’nde, kabul ettirilmeye çalışılan Ekümeniklik, mâsum bir istek değildir. “Ne olur turizme faydası da olur” demek sâdece “saflık”tır. Müslüman Halifeliği’ni dahi ilga etmiş bu ülkede “Ortodoks Halifeliği” kurulması ile tamamen eş anlamlı olan Ekümeniklik yasalarımıza aykırı bir istektir. Laiklik kavramı ile de tamamen zıttır.




17 Ocak 2010 Pazar

2007'DEKİ RUM PATRİKHANESİ EKÜMENİK DEĞİLDİR ŞEKLİNDEKİ YARGITAY KARARI’NDAN SONRA MEDYA, AVRUPA BİRLİĞİ VE YUNANİSTAN’IN TEPKİSİ


2002’de Papaz Konstantin Kostoff’un azli ile başlayan süreç; 13 Haziran 2007’de Yargıtay 4. Ceza Dairesi’nin verdiği kararla sona erdi. Bu kararı; 26 Haziran 2007’de Anadolu Ajansı’na düştüğünde öğrendik. Haber erken saatlerde girer girmez saat 11.00 civarında tüm büyük gazetelerin ve önemli haber sitelerinin tümünde yer aldı.

Ajans haberinin tamamı şöyledir:

PATRİKHANE’NİN EKÜMENİK İDDİALARINA YARGITAY’DAN YANIT

Yargıtay, Türkiye topraklarında kalmasına izin verilen Patrikhane’nin, tamamen Türk hukukuna tabi olduğuna işaret ederek, egemen bir devletin, kendi topraklarında yaşayan azınlıklara kendi vatandaşlarından farklı bir hukuk uygulayarak çoğunluğa dahi tanımadığı bir takım ayrıcalıkları onlara tanımak suretiyle özel bir statü vermesinin, Anayasa’da gösterilen eşitlik ilkesine açıkça aykırılık oluşturacağından kabul edilemeyeceğini vurguladı.
Yüksek Mahkeme, bu nedenle Patrikhane’nin Ekümenik olduğu iddiasının yasal bir dayanağı bulunmadığına dikkati çekti.

Fener Rum Patrikhanesi görevlileri, Vasil Yuanidi, Dimitri Bartalomeos Arhondoni, Apostol Daniilidis, Yanaki Atanasyadis, Kostandinos Harisiyadi, Yorgi Diragun, Mihal Roka, Hirisostos Emilyos Konstandinidis, Dimitri Savaidis, Haralambos Sofronıadis, Hiristomo Kalaycı, Dimitro Komatas, Iakovas Fenerli hakkında, “dinlerden birine ait ibadet ve ayinden başkalarını men etmek” iddiasıyla Kamu Davası açıldı.

Sanıkların, görev yaptıkları Fener Rum Patrikhanesi’nin, Bulgar Ortodoks Kilisesi üzerinde ruhani üstünlüğü olduğu düşüncesinden hareketle Bulgar Kilisesi’nde papaz olarak görev yapan Konstantin Kostoff’un “ruhanilik sıfatının kaldırılmasına karar alarak” adı geçenin “din özgürlüğünü ihlal ettikleri” iddia edildi.

Fatih 3. Asliye Ceza Mahkemesi, sanık Mihal Roka’nın ölümü nedeniyle kamu davasının düşmesine, diğer sanıklar Arhondoni, Harisiyadi, Sofroniadis, Daniilidis, Kalaycı, Yuanidi, Atanasyadis, Diragun, Savaidis, Komatas, Konstandinidis ve Fenerli hakkında ise beraat kararı verdi.

Davaya katılanlar Konstantin Kostoff ve Bojidar Çipof vekili ile Cumhuriyet Savcısı’nın kararı temyiz etmesi üzerine dosya Yargıtay 4. Ceza Dairesi’ne geldi.

AA muhabirinin aldığı bilgiye göre, Daire, sanıkların eylemlerini “din özgürlüğünü ihlal” niteliğinde bulunmadı ve onama istemli tebliğnameye uygun olarak Fatih 3. Asliye Ceza Mahkemesi’nin, sanık Mihal Roka hakkında ölüm nedeniyle davanın düşmesi, diğer sanıklar yönünden beraat kararını oybirliğiyle onadı.

RUHANİ YETKİNİN KALDIRILMASI

Dairenin gerekçesinde, Rum azınlığa mensup Fener Rum Patriği ve Sen Sinod (Kutsal Meclis) üyeleri olan sanıkların, diğer bir Ortodoks azınlık olan Bulgar kökenli Türk vatandaşlarının dini ayin ve işlerini yürüten Bulgar Kilisesi üzerinde dini ve hukuki açıdan hiç bir yetkileri bulunmadığı halde, İstanbul Haliç’te bulunan Sen Stefan Kilisesi’nde (Demir Kilise) Bulgar Kilise Vakfı ile yapılmış iş akdine dayalı olarak papazlık görevi yürüten ve kilisedeki ayinleri yöneten Konstantin Kostoff’un ayinlerde “Fener Patriğine karşı itaatsiz davrandığı, ayin sırasında Patriğin adını anması gerekirken anmadığı” gerekçeleriyle “ruhani yetkisinin kaldırılmasına” karar aldıkları belirtildi.

Gerekçede, sanıkların, bu kararı Bulgar Kilisesi Vakfı’na ve Dünyada çeşitli yerlerde bulunan Ortodoks kiliselerine bildirdikleri, “bunun sonucunda baskılara dayanamayan Bulgar Kilisesi Vakfı Yönetim Kurulu’nun katılanın iş akdini fesh ederek kilisedeki görevini sona erdirdiği” kaydedildi.

PATRİKHANE’NİN HUKUKİ DURUMU

Patrikhanenin Türkiye’deki hukuki durumunun irdelendiği gerekçede, Türkiye’deki azınlıklar konusunun Lozan Antlaşması ile düzenlendiği anımsatıldı. Lozan Antlaşması’nın müzakereleri sırasında azınlıkların varlığı ve hakları görüşülürken, antlaşma metninde Fener Patrikhanesi ile ilgili bir hükme yer verilmediğine işaret edilen gerekçede, antlaşmanın sonuç metninde ve konvansiyonun eklerinde, Fener Rum Patrikhanesi’nin ismen dahi zikredilmediği, sadece bir azınlığın kilisesi olarak belirtildiği vurgulandı.
Bu nedenle statü olarak bir azınlık kilisesi olduğu kaydedilen gerekçede, anlaşma metninde Patrikhanenin hukuki durumuyla ilgili hiç bir hükme yer verilmediğinden, durumun Lozan müzakerelerinin görüşme kayıtlarının esas alınması suretiyle tamamen Türk İç Hukuku’na göre belirlenmesi gerektiği ifade edildi.

LOZAN KONFERANSI’NIN MÜZAKERE KAYITLARI

Dairenin gerekçesinde, Lozan Konferansı’nın müzakere kayıtları incelendiğinde, görüşmeler sırasında Türk heyeti tarafından Patrikhanenin yurt dışına çıkarılması konusunda ısrar edildiği, müttefik temsilci heyetinin de resmi konuşmalarda, “patrikhanenin siyasi veya yönetime ilişkin işlerle asla uğraşmayacağı, sadece din alanına giren işlerle yetineceği” konusunda garanti verdikleri ifade edildi. Bu garantilerin 10 Ocak 1923’te görüşme kayıtlarına geçirilen sözlü anlaşma olduğu belirtilen gerekçede, bu garantilerin, Türk temsil heyetince “sözlü senet” sayıldığı ve yalnızca Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından Rum kökenli Ortodoksların dini işlerini (ayin, nikâh, boşanma, vaftiz...) yürütmek koşuluyla siyasi ve yönetsel bütün hak ve yetkilerinden arındırılarak İstanbul’da kalmasına izin verildiği kaydedildi.

Gerekçede, Lozan Antlaşması’nın müzakereleri sırasında uzun süren tartışmalar sonunda belirginleşen Patrikhane’nin, Osmanlı İmparatorluğu döneminde elde ettiği bütün ayrıcalıkları yitirdiği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu ile yeni bir statüye dönüştürüldüğü vurgulandı.
Dairenin gerekçesinde, bu durum çerçevesinde Patrikhane’nin, “Türkiye’deki Rum azınlığın bir kilisesi olarak sadece dini yetkileri haiz bir kilise niteliğinde ve antlaşmanın Azınlıkların Korunması başlıklı 35-45. maddeleri çerçevesinde mütalaa edilmesi gereken dini bir kurum” olduğuna işaret edildi.

EKÜMENİKLİK İDDİASININ YASAL DAYANAĞI YOK

Türkiye topraklarında kalmasına izin verilen Patrikhane’nin, Anayasa’nın 2. Maddesine göre “demokratik, laik ve sosyal hukuk devleti” olan Türkiye Cumhuriyeti’nde, “sadece belli bir azınlığa mensup kişiler üzerinde dini yetkileri haiz olan ve tüzel kişiliği bulunmayan dini bir kurum” olduğuna dikkat çekilen gerekçede, şu tespitler yapıldı:

Bu nedenledir ki (Patrikhane), tamamen Türk Hukuku’na tabidir. Egemen bir devletin kendi topraklarında yaşayan azınlıklara kendi vatandaşlarından farklı bir hukuk uygulayarak çoğunluğa dahi tanımadığı bir takım ayrıcalıkları onlara tanımak suretiyle özel bir statü vermesi, Anayasa’nın 10 Maddesinde gösterilen eşitlik ilkesine açıkça aykırılık oluşturacağından kabul edilemez.

Bu nedenle Patrikhanenin Ekümenik olduğu iddiasının yasal bir dayanağı bulunmamaktadır. İstanbul Valiliği’nin 6 Aralık 1923 tarihli yazılarından anlaşılacağı üzere, Patrikhane’de dini ve ruhani seçimlere katılacak ve seçilecek kişilerin Türk vatandaşı olmaları ve seçim sırasında Türkiye’de görevli bulunmaları gerekmektedir. Bu husus da Patrikhane’nin Ekümenik sıfatının bulunmadığının açık bir göstergesidir.

Patrik ve Patrikhane görevlilerinin sıfat ve faaliyetlerine ilişkin olarak Türk Yasaları’na tabi oldukları ve yapmış oldukları faaliyetlerin Türk yasalarına göre suç teşkil etmesi halinde Türk Ceza Yasaları’na göre cezalandırılacakları tartışmasızdır.

Bu hukuki durum çerçevesinde olay değerlendirildiğinde, bağımsız kilise olma özeliğine sahip bulunan Bulgar Kilise Cemaati’nin kendi inançları doğrultusunda gerçekleştirdikleri ayinlere ve ayini yöneten ruhani yetkililerin ayin yapma yetkisine ve içeriğine kimsenin karışamaması gerektiği ilkesinden hareket edildiğinde, sanıkların almış oldukları kararın yasalarla korunmaya değer haklılığının bulunmadığı görülmektedir.”


DİN ÖZGÜRLÜĞÜ

Gerekçede, Anayasa ile koruma altına alınmış olan din özgürlüğüne karşı eylemlerin, 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda, “dinlerden birine ait dini işleri veya ibadet ve ayinin yapılmasını men ve ihlal eden kimselerin cezalandırılacağı” şeklinde yer aldığı, suç tarihinden sonra yürürlüğe giren 5237 sayılı TCK.’da ise din özgürlüğünü ihlal suçunun, “dini ibadet ve ayinlerin toplu olarak yapılmasının cebir veya tehdit kullanılarak ya da hukuka aykırı bir başka davranışla engellenmesi” halinde oluşacağının hükme bağlandığı anımsatıldı. Dairenin gerekçesinde, şöyle devam edildi:

Sanıkların görev yaptıkları Patrikhane’nin yalnızca Rum kökenli Hıristiyan Ortodoks inancına mensup Türk vatandaşlarının dini işlerini yürütmeye yetkili olduğu gerçeğini göz ardı edip yasalarla belirlenen çerçeve dışına çıkarak ruhani olarak rütbe üstünlüğü olduğu düşüncesi içeren bir savdan hareketle Bulgar Ortodoks Kilisesi’nde papaz olarak görev yapan katılan Konstantin Kostoff’un ‘ruhanilik sıfatının kaldırılmasına karar alınması’ adı geçenin din özgürlüğünü ihlal niteliğinde bulunduğunu kabule yeterli değildir. Nitekim bu kararın üzerinden bir yıldan fazla süre geçmesine rağmen Kostoff’un ayinleri yönetmeye devam etmiş olması ve katılanın kilisedeki görevinin daha sonra Bulgar Kilisesi Vakfı Yönetim Kurulu tarafından iş akdi feshedilmek suretiyle sona erdirilmiş olması da bunun bir kanıtıdır. Sanıkların eylemlerinde, yasaların öngördüğü koşular çerçevesinde” dini işleri veya ibadet ve ayinin yapılmasını men ve ihlal veya “dini ibadet ve ayinlerin toplu olarak yapılmasının cebir veya tehdit kullanılarak ya da hukuka aykırı bir başka davranışla engelleme” unsurunun bulunmadığı belirtilen gerekçede, gerek 765 sayılı TCK gerekse 5237 sayılı TCK’da düzenlenen din özgürlüğünü ihlal suçunun oluşmadığı sonucuna varıldığı belirtildi.

KARARIN DÜNYA’DAKİ TEPKİSİ

Bu karar hakkında Yunanistan’da ve Dünya Basını’nda da çok haber çıktı. Kararın açıklanmasından bir gün sonra da Yunanistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Yorgo Kumuçakos’un şu tepkisi geldi.

Anadolu Ajansı- Atina: Ekümenik kararı hukuki değil siyasi

Yunanistan Dışişleri Bakanlığı’ndan, Fener Rum Patrikhanesi’nin ekümenikliğinin tanınması ile Patrikhane’nin normal şekilde çalışması ve desteklenmesinin sonuçta Türkiye’nin de çıkarına olduğu açıklaması geldi.

ATİNA - Yunan özel ALPHA Radyosu’na verdiği demeç veren Yunanistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Yorgo Kumuçakos, Yargıtay’ın dün aldığı, Fener Rum Patrikhanesi’nin ekümenik niteliği iddiasının yasal temeli bulunmadığını belirten kararıyla ilgili açıklamalarını bugün de sürdürdü.

Patrikhane’nin ekümenikliğini tanınmasının, gerek Avrupa, gerekse dünyaya, daha çağdaş, Avrupalı ve demokratik bir Türkiye’de kültür ve dinlerin uyum içinde var olabilme imkanı bulunduğunu göstereceğini belirten Kumuçakos, Patrik’in 17 yüzyıldan bu yana bu onursal unvanı taşıdığını ve bir mahkeme kararının bunu değiştiremeyeceğini öne sürdü.

Yargıtay kararının hukuki olmaktan çok siyasi olduğunu iddia eden Kumuçakos, Patrik’in ekümenikliğinin, yüzyıllardır Ortodoks olsun olmasın, tüm dünyada milyonlarca Hıristiyan veya başka din ve mezhep taşıyan insanın bilincinde kök salmış durumda olduğunu kaydetti.

Kumuçakos, “Ancak görünen odur ki, komşu ülkede birtakım, geçmişte takılıp kalmış teorilerden kaçınılamıyor. Bilindiği gibi, ekümenik Patrikhane’nin ‘Megali İdea’ görüşünü bir biçimde hayata geçirdiği ve Türkiye için tehlike kaynağı teşkil ettiğine dair bir algılayış vardı ve korkarım ki halen bunun kalıntıları bulunmakta. Hatta tarihin bir ironisi olarak, Türkiye’deki ‘Helenizm’in köklerinin sökülmesinde’ dahi bu görüş muhafaza edildi.Bunların gerçekle hiçbir ilgisi yoktur. Ancak göründüğü gibi komşu ülkede bazı çevreler, bu takıntıdan kopamayarak, engelsiz çalışan ekümenik bir Patrikhane’nin tehdit veya engel değil, avantaj olduğunu göremiyor” diye konuştu.

EKÜMENİKLİK TÜRK-YUNAN KONUSU DEĞİL

Radyonun, Yargıtay’ın kararının Türk-Yunan ilişkilerine olası etkisine ilişkin sorusunu da yanıtlayan Sözcü, Patrikhane’nin ekümenikliğinin Türk-Yunan konusu olmadığını söyledi.

Kumuçakos, Patrikhane’nin, güvence altında olması, normal ve engelsiz biçimde çalışması konusunda Türkiye’nin yükümlülüğünün, AB üyelik perspektifiyle ilgili tüm metinlerde bulunan dini özgürlüğe saygı ilkesinden kaynaklandığını belirtti.

Yorgo Kumuçakos’un bu tepkisinin ardından; Avrupa Birliği Komisyonu’nun genişlemeden sorumlu üyesi Oli Rehn basın açıklamasıyla kararı kınadı, ardından Yunanistan Dışişleri Bakanı Dora Bakoyanni ve daha birçok yabancı siyasetçi de bu karara tepki verdiler.

2007 AB RAPORUNDA BOJİDAR ÇİPOF'UN YARGITAY KARARI

Bu karar, “Türkiye’nin Avrupa Birliği 2007 İlerleme Raporu”na girdi. Her daim bağımsız Yargıdan bahseden Avrupa, bu kez Türk Yargısı’nı hedef aldı ve Yargıtay’ın verdiği kararı tenkit etti. Buna yakın bir ifadeyle AB 2008 İlerleme Raporu’na da girdi. İlerleme Raporu’nun, bu kararla ilgili olan İngilizce ve Türkçe bölümleri şöyledir:

İNGİLİZCE METNİN 17. SAYFASI

The Ecumenical Patriarch is not free to use the ecclesiastical title Ecumenical on alloccasions. In June 2007, the Court of Cassation ruled on a case against the Holy Synod of the Ecumenical Patriarchate. The Court acquitted the accused. However, it also concluded that there is no basis in Turkish legislation providing that the Patriarchate is Ecumenical; that the Patriarchate is a religious institution which has no legal personality; that persons who participate and are elected in religious elections held in the Patriarchate should be Turkishcitizens and be employed in Turkey at the time of the elections. This decision potentially creates further difficulties to the Patriarchate and to other non-Muslim religious communities in the exercise of their rights guaranteed under the ECHR.

TÜRKİYE DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI’NIN TERCÜMESİ 16. SAYFA

Ekümenik Patrik, dini “Ekümenik” unvanını her vesileyle kullanma özgürlüğüne sahip degildir. Haziran 2007’de, Yargıtay, Ekümenik Patrikhane’nin Sen Sinod Meclisine karşı açılan dava hakkında karar vermiştir. Mahkeme, sanığın beraatına hükmetmiştir. Bununla birlikte, kararda, Türk mevzuatında Patrikhaneyi Ekümenik kılan hiçbir dayanağın bulunmadığına, Patrikhanenin tüzel kişiliği bulunmayan bir dini kurum olduğuna, Patrikhanede yapılan dini seçimlere katılanların ve seçilenlerin Türk vatandaşları olmaları ve seçim tarihinde Türkiye’de çalışıyor olmaları gerektiğine hükmedilmektedir. Bu karar, Patrikhanenin ve diğer gayrimüslim dini toplulukların, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi tarafından teminat altına alınan haklarını kullanmalarında ilave sorunlara yol açma potansiyeli vardır.

19-20 Eylül tarihlerinde Ankara’yı ziyaret eden ABD Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşlerden Sorumlu Müsteşarı Nicolas Burns, bu ziyaretten evvel, İstanbul’da dini liderleri ziyaret etti. Burns’un, Rum Patrikhanesi’ne yaptığı ziyarette kendisine hukuk danışmanları tarafından hazırlanan; bu karar hakkındaki yorumları ve ABD Başkanı’ndan istekleri içeren bir dosya verildi. Tabi dosya Bush’un masasına gitti.

ANKA HABER AJANSI BU ZİYARETİ ŞÖYLE VERDİ:

ANKARA (ANKA)  Yeni Türk Hükümeti'nin  kurulmasından ardından Ankara’yı ziyaret eden ilk üst düzey ABD'li yetkili olacak ABD Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşlerden Sorumlu Müsteşarı Nicolas Burns, yarın İstanbul’da dini topluluklar liderleriyle buluşacak.

ANKA’nın edindiği bilgiye göre, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın  3. numaralı ismi olan Nicolas Burns, Çarşamba günü Ankara’da görüşmelerde bulunmasından önce yarın İstanbul’da dini topluluklar liderleri ile hükümet dışı kuruluşlar ve iş dünyası temsilcileriyle bir araya gelecek.“

KARARIN ARDINDAN GELEN TELKİNLER

Bu kararda; sanıkların bir ceza almaması nedeniyle kazanan taraf onlardı. Biz ise kararın sonucu değil gerekçedeki yorumlar nedeniyle son derece memnunduk. Bir Yargıtay Kararı’nın sonucunda şekilde kaybeden konumunda olduğumuz için bu kararı “Tashihi Karar” yapma olanağı da vardı. Bu zaten İç Hukuk sürecinde son nokta olmaktadır. Bundan sonra istenirse AİHM de gidilebilir ancak bu ülkemizi şikâyete girer ki (Patrikhanenin sık sık yaptığı gibi) kesinlikle tarafımızdan yapılması mümkün değildir. Kazanan da aslında “Tashihi Karar” yoluna gidebilirdi. Ama bu alışılmış yöntem değildir.

İşte bu durumda, birçok yakın kişi ki bunların arasında hukukçular da var, kararı “Tashihi Karar”a götürmem için bana telkinlerde bulundular. Amacımız insanların hapis cezası almaları, yatmaları değildir. Amacımız Anayasal haklarımızın savunulmasıdır. Bu Yargıtay Kararı; vicdanınızı tatmin etmiştir. Başkalarını tatmin etmedi ki ABD Başkanı’nın masasına kadar dosya gönderdiler.